Μια νέα εποχή έρχεται για τις αστικές και υπεραστικές συγκοινωνίες της χώρας μας με τη δημοσίευση στο ΦΕΚ του νόμου 4974 «για τις δημόσιες υπεραστικές και αστικές τακτικές οδικές μεταφορές επιβατών - Αναδιοργάνωση των εταιρειών ΟΣΕ Α.Ε. και ΕΡΓΟΣΕ Α.Ε. και λοιπές διατάξεις».
Με τον νόμο αυτό καθιερώνονται διαγωνιστικές διαδικασίες για την ανάθεση του συγκοινωνιακού έργου και, βέβαια, οι συμμετέχοντες στους διαγωνισμούς θα πρέπει να πληρούν συγκεκριμένα κριτήρια κυρίως σε υποδομές εξυπηρέτησης των επιβατών, σε λεωφορεία των προβλεπόμενων τύπων, σε αριθμό λεωφορείων και να είναι σε θέση να εξυπηρετήσουν το σύνολο των προβλεπόμενων δρομολογίων, όπως αυτά θα καθορίζονται από την Περιφέρεια και την Περιφερειακή Ενότητα.
Τα κυριότερα σημεία του νόμου είναι:
Άρθρο 7: Εκτέλεση δημοσίων τακτικών υπεραστικών και αστικών οδικών επιβατικών μεταφορών
Η εκτέλεση των δημοσίων τακτικών υπεραστικών και αστικών οδικών επιβατικών μεταφορών γίνεται από επιχειρήσεις που εκτελούν κατ’ επάγγελμα οδικές μεταφορές επιβατών, σύμφωνα με τον Κανονισμό (ΕΚ) 1071/2009 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 21ης Οκτωβρίου 2009, σχετικά με τη θέσπιση κοινών κανόνων όσον αφορά στους όρους που πληρούνται για την άσκηση του επαγγέλματος του οδικού μεταφορέα και για την κατάργηση της οδηγίας 96/26/ΕΚ του Συμβουλίου (L 300), με λεωφορεία υπεραστικού ή ημιαστικού τύπου κάθε κατηγορίας προκειμένου για τις υπεραστικές γραμμές, και αστικού ή ημιαστικού τύπου προκειμένου για τις αστικές γραμμές. Τα λεωφορεία αυτά πληρούν τις τεχνικές προδιαγραφές του Κανονισμού (EE) 2018/858 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 30ής Μαΐου 2018.
Άρθρο 8: Χορήγηση αποκλειστικών δικαιωμάτων και αποζημίωσης
1. Η αρμόδια αρχή αναθέτει τις δημόσιες τακτικές υπεραστικές και αστικές οδικές μεταφορές επιβατών χορηγώντας είτε αποκλειστικό δικαίωμα παροχής των υπηρεσιών αυτών, είτε αποκλειστικό δικαίωμα παροχής των υπηρεσιών και αποζημίωση, αν αυτό είναι αναγκαίο για την εξασφάλιση της συνεχούς προσφοράς δημοσίων οδικών τακτικών μεταφορών επιβατών στο καθοριζόμενο επίπεδο ελαχίστων απαιτήσεων.
2. Η ανάθεση της παροχής δημοσίων τακτικών υπεραστικών και αστικών οδικών μεταφορών επιβατών με χορήγηση αποκλειστικού δικαιώματος ή αποκλειστικού δικαιώματος και αποζημίωσης γίνεται με τη διενέργεια ανοικτού διαγωνισμού ή, κατ’ εξαίρεση, με απευθείας ανάθεση, σύμφωνα με τον Κανονισμό (ΕΚ) 1370/2007 και τον παρόντα.
Άρθρο 9: Βασικές κατευθύνσεις σχεδιασμού
1. Ο σχεδιασμός του δικτύου δημοσίων τακτικών υπεραστικών και αστικών οδικών μεταφορών επιβατών καλύπτει τουλάχιστον τις οδικές συγκοινωνιακές συνδέσεις, οι οποίες συνδέουν: α) τις δημοτικές ενότητες με τα διοικητικά κέντρα των δήμων, β) τα κέντρα των δήμων με τα διοικητικά κέντρα των περιφερειακών ενοτήτων, γ) τα κέντρα των περιφερειακών ενοτήτων με το διοικητικό κέντρο της περιφέρειας και δ) τα διοικητικά κέντρα των περιφερειακών ενοτήτων και της περιφέρειας με την Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη ή τα διοικητικά κέντρα άλλων περιφερειακών ενοτήτων ή περιφερειών.
2. Ο σχεδιασμός του δικτύου λαμβάνει υπόψη και τις ανάγκες μετακίνησης του επιβατικού κοινού από και προς άλλες πόλεις ή αστικά κέντρα ή προορισμούς ιστορικού και τουριστικού ενδιαφέροντος, που δεν αποτελούν διοικητικά κέντρα δήμων, περιφερειακών ενοτήτων ή της περιφέρειας.
3. Ο σχεδιασμός του δικτύου δεν προκαλεί σημαντική επιβάρυνση για τους περιβαλλοντικούς στόχους σύμφωνα με την αρχή της μη πρόκλησης σημαντικής βλάβης κατά την έννοια του άρθρου 17 του Κανονισμού (ΕΕ) 2020/852 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 18ης Ιουνίου 2020 σχετικά με τη θέσπιση πλαισίου για τη διευκόλυνση των βιώσιμων επενδύσεων και για την τροποποίηση του κανονισμού (ΕΕ) 2019/2088 (L 198) και δίνει στις αστικές ζώνες προτεραιότητα στη χρήση καθαρών μέσων μεταφορών. Όπου λειτουργεί δίκτυο υποδομών μεταφορών σταθερής τροχιάς, ο σχεδιασμός του οδικού δικτύου μεταφορών αποβλέπει στη δημιουργία τροφοδοτικού δικτύου για τη διευκόλυνση της μετακίνησης των επιβατών προς τα μέσα σταθερής τροχιάς.
4. Στον σχεδιασμό του δικτύου δημοσίων τακτικών οδικών μεταφορών επιβατών εντάσσονται και γραμμές που συνδέουν οικισμούς με τα κέντρα των δημοτικών κοινοτήτων και δημοτικών ενοτήτων ή μεταξύ τους.
5. Ο σχεδιασμός του δικτύου λαμβάνει υπόψη τις ειδικές ανάγκες μετακινήσεων μαθητών ή εκπαιδευομένων προς τα κέντρα εκπαίδευσης και των εργαζομένων προς τους χώρους εργασίας, των ατόμων με αναπηρία και των εμποδιζόμενων ατόμων, των στρατευσίμων που υπηρετούν τη θητεία τους, και γενικά την απρόσκοπτη εξυπηρέτηση του επιβατικού κοινού. Σε κάθε περίπτωση, ο σχεδιασμός του δικτύου αποσκοπεί στη διευκόλυνση του επιβατικού κοινού για τη μετεπιβίβασή του σε σταθμούς άλλων μέσων μαζικής μεταφοράς όπως αεροδρόμια, λιμάνια και σιδηρoδρομικούς σταθμούς.
6. Όσον αφορά στην Περιφέρεια Αττικής, εξαιρουμένης της Περιφερειακής Ενότητας Νήσων, και στην Περιφερειακή Ενότητα Θεσσαλονίκης, ο σχεδιασμός του δικτύου υπεραστικών οδικών επιβατικών μεταφορών αφορά μόνο στις υπεραστικές γραμμές εντός των γεωγραφικών ορίων τους, καθώς και στην υπεραστική γραμμή Αθήνα - Θεσσαλονίκης και αντίστροφα.
7. Όσον αφορά στην Περιφέρεια Κρήτης, ο σχεδιασμός του δικτύου των υπεραστικών οδικών γραμμών γίνεται για τις Περιφερειακές Ενότητες Ηρακλείου-Λασιθίου και Χανίων-Ρεθύμνου ως προς τις μεταξύ τους υφιστάμενες διαπεριφερειακές γραμμές ή άλλες γραμμές που συνδέουν τις πόλεις αυτές με διάφορες πόλεις της επικράτειας.
8. Όσον αφορά στην Περιφερειακή Ενότητα Βοιωτίας, ο σχεδιασμός του δικτύου υπεραστικών οδικών γραμμών γίνεται κατά γεωγραφικές περιοχές.
Για τον καθορισμό των γεωγραφικών περιοχών και των δικτύων των τακτικών υπεραστικών και αστικών γραμμών δημοσίων οδικών μεταφορών επιβατών, λαμβάνονται υπόψη οι εισηγήσεις των αρμόδιων τοπικών αρχών, βάσει υφιστάμενων χαρακτηρισμένων Σχεδίων Βιώσιμης Αστικής Κινητικότητας (Σ.Β.Α.Κ.), ή, όπου δεν υφίστανται, βάσει κυκλοφοριακών μελετών, καθώς και τα πληθυσμιακά και γεωγραφικά δεδομένα, οι υφιστάμενες οδικές συνδέσεις, οι κοινωνικές και επιβατικές ανάγκες, η υφιστάμενη και προβλεπόμενη επιβατική κίνηση και κάθε άλλο διαθέσιμο στοιχείο.
Άρθρο 12: Σταθμοί και εγκαταστάσεις εξυπηρέτησης επιβατών
1. Οι σταθμοί άφιξης και αναχώρησης υπεραστικών λεωφορείων εξυπηρετούν τις ανάγκες οργανωμένης άφιξης και αναχώρησης οχημάτων που εκτελούν δημόσιες τακτικές υπεραστικές οδικές επιβατικές μεταφορές, καθώς και την αναμονή, επιβίβαση, μετεπιβίβαση, αποβίβαση και εν γένει εξυπηρέτηση του επιβατικού κοινού, όπως επίσης τη φόρτωση, μεταφόρτωση, εκφόρτωση και φύλαξη αποσκευών και κάθε άλλη συναφή διαδικασία. Για την ίδρυση και λειτουργία των σταθμών αυτών απαιτείται άδεια της αρμόδιας περιφέρειας, που χορηγείται σύμφωνα με το π.δ. 79/2004 (Α’ 62). Σταθμούς και εγκαταστάσεις εξυπηρέτησης επιβατών αποτελούν και οι χώροι που διατηρούνται από τους συγκοινωνιακούς φορείς ή από εξουσιοδοτημένους πράκτορες αυτών σε διάφορα σημεία των πόλεων, της ίδιας ή άλλης περιφερειακής ενότητας που εξυπηρετούν για τη διευκόλυνση του επιβατικού κοινού, όπως για την έκδοση εισιτηρίων, κρατήσεις θέσεων και διακίνηση ασυνόδευτων μικροδεμάτων, τα οποία μπορούν να μεταφέρονται στον χώρο των αποσκευών των λεωφορείων.
2. Οι εγκαταστάσεις εξυπηρέτησης επιβατών, ανάλογα με την επιβατική κίνηση, διαθέτουν άνετους, καθαρούς και επαρκείς χώρους υποδοχής και υγιεινής των επιβατών, καθώς και συστήματα εξοικονόμησης ενέργειας, και πληρούν τις προδιαγραφές προσβασιμότητας για άτομα με αναπηρία και εμποδιζόμενα άτομα. Μπορούν να συμπίπτουν με το σημείο που έχει καθορισθεί ως αφετηρία, τέρμα ή στάση λεωφορείων επιβατικής γραμμής για την επιβίβαση ή αποβίβαση επιβατών και να συστεγάζονται με καταστήματα που προσφέρουν ροφήματα και φαγητό. Μεταφερόμενα εκδοτήρια εισιτηρίων τύπου περιπτέρου μπορεί να τοποθετούνται για την εξυπηρέτηση του επιβατικού κοινού σε αφετηρίες ή τέρματα γραμμών ή σε άλλες θέσεις, μετά από έγκριση της αρμόδιας για τον χώρο αρχής. Οι εγκαταστάσεις εξυπηρέτησης επιβατών της παρούσας δεν αποτελούν εγκαταστάσεις υπό την έννοια του άρθρου 4 του ν. 2465/1997 (Α’ 28) και του άρθρου 7 του π.δ. 79/2004.
3. Στις εγκαταστάσεις συμπεριλαμβάνονται και τα αμαξοστάσια στάθμευσης, συντήρησης και φύλαξης των αστικών ή ημιαστικών λεωφορείων.
Άρθρο 14: Προκήρυξη διαγωνισμών
1. Η προκήρυξη των διαγωνισμών περιλαμβάνει τις τακτικές υπεραστικές και αστικές γραμμές, σε κάθε περιφερειακή ενότητα ή γεωγραφική περιοχή σύμφωνα με το παρόν.
2. Στην προκήρυξη περιλαμβάνονται κατ’ ελάχιστον η διαδικασία και τα στάδια των διαγωνισμών, οι προϋποθέσεις και τα δικαιολογητικά συμμετοχής των ενδιαφερομένων, λόγοι αποκλεισμού διαγωνιζομένων, τα κριτήρια αξιολόγησης των προσφορών, ο τρόπος ανάδειξης του αναδόχου, η δυνατότητα ενστάσεων των διαγωνιζομένων, μέτρα πρόληψης, εντοπισμού και διόρθωσης περιπτώσεων απάτης, διαφθοράς και σύγκρουσης συμφερόντων κατά τη διαγωνιστική διαδικασία και άλλες σχετικές λεπτομέρειες.
3. Οι διαγωνισμοί για την ανάθεση των δημοσίων τακτικών υπεραστικών και αστικών οδικών μεταφορών επιβατών προκηρύσσονται ως εξής:
α. Για τις περιφερειακές ενότητες στις οποίες η παροχή των τακτικών υπεραστικών και αστικών γραμμών εκτελείται από έναν συγκοινωνιακό φορέα, προκηρύσσεται ενιαίος διαγωνισμός για το σύνολο των τακτικών υπεραστικών, ενδοπεριφερειακών και διαπεριφερειακών γραμμών, και, αν υφίστανται, και αστικών γραμμών και ανακηρύσσεται ένας ανάδοχος για το σύνολο του έργου.
β. Για τις περιφερειακές ενότητες στις οποίες η παροχή των τακτικών υπεραστικών γραμμών εκτελείται από έναν συγκοινωνιακό φορέα και η παροχή των τακτικών αστικών γραμμών εκτελείται από άλλον συγκοινωνιακό φορέα, προκηρύσσονται δύο διαγωνισμοί, δηλαδή, ένας για το τακτικό υπεραστικό έργο και άλλος για το τακτικό αστικό έργο.
γ. Ειδικά για τις τακτικές αστικές οδικές επιβατικές μεταφορές προκηρύσσεται διαγωνισμός για γεωγραφική περιοχή που περιλαμβάνει αστικές περιοχές περισσότερων δήμων, όμορων ή μη, της αυτής ή άλλων περιφερειακών ενοτήτων, αν αυτό κρίνεται κατάλληλο για την παροχή υπηρεσιών υψηλής ποιότητας και συγχρόνως για τη βιωσιμότητα του αναδόχου, ή αν η παροχή αυτοτελούς αστικού συγκοινωνιακού έργου σε κάποια γεωγραφική περιοχή κρίνεται ασύμφορη. Ως κριτήρια για τον καθορισμό της γεωγραφικής περιοχής παροχής αστικού συγκοινωνιακού έργου, που αποτελεί αντικείμενο του διαγωνισμού στην περίπτωση αυτή, λαμβάνονται ιδίως υπόψη τα εκτιμώμενα προς εκτέλεση χιλιόμετρα, ο απαιτούμενος για την εκτέλεσή τους αριθμός λεωφορείων και τα ακαθάριστα έσοδα του αναδόχου, η εξασφάλιση αστικών συγκοινωνιακών υπηρεσιών προς τους επιβάτες, η οικονομική βιωσιμότητα των επιχειρήσεων και το ελάχιστο δυνατό κόστος μετακίνησης.
δ. Αν στην ίδια περιφερειακή ενότητα το τακτικό υπεραστικό συγκοινωνιακό έργο παρέχεται από περισσότερους συγκοινωνιακούς φορείς, προκηρύσσονται αντίστοιχοι διαγωνισμοί ανάθεσης.
ε. Σε περιφέρειες στις οποίες οι τακτικές υπεραστικές ενδοπεριφερειακές και διαπεριφερειακές οδικές επιβατικές μεταφορές παρέχονται από έναν συγκοινωνιακό φορέα για περισσότερες της μίας περιφερειακές ενότητες, προκηρύσσεται ενιαίος διαγωνισμός και ανακηρύσσεται ένας ανάδοχος, για το σύνολο του υπεραστικού συγκοινωνιακού έργου.
στ. Στις νήσους, η ανάθεση του έργου, μετά από ανοικτή διαγωνιστική διαδικασία ή διαδικασία απευθείας ανάθεσης, διενεργείται κατά μεμονωμένη νήσο.
4. Στο δίκτυο των υπεραστικών γραμμών της γεωγραφικής περιοχής περιλαμβάνονται και οι καθορισμένες υπεραστικές γραμμές που συνδέουν πόλεις ή αστικά κέντρα που βρίσκονται εντός των ορίων της γεωγραφικής περιοχής ή περιφερειακής ενότητας με την Αθήνα ή τη Θεσσαλονίκη ή πόλεις σε άλλες περιφέρειες, με την επιφύλαξη της παρ. 6 του άρθρου 9.
5. Για τις τακτικές υπεραστικές γραμμές που έχουν την αφετηρία τους ή το τέρμα τους σε άλλη περιφερειακή ενότητα, στις προκηρύξεις καθορίζεται το ποσοστό συνεκμετάλλευσης μεταξύ των αντίστοιχων συγκοινωνιακών φορέων.
6. Στην προκήρυξη του διαγωνισμού περιγράφονται αναλυτικά, για κάθε γεωγραφική περιοχή ή περιφερειακή ενότητα, οι τακτικές υπεραστικές και αστικές γραμμές για τις οποίες χορηγείται στον ανάδοχο αποκλειστικό δικαίωμα εκμετάλλευσης και εκείνες για τις οποίες χορηγούνται αποκλειστικό δικαίωμα εκμετάλλευσης και αποζημίωση.
7. Στην προκήρυξη καθορίζονται και οι ελάχιστες απαιτήσεις που αφορούν:
α) στον τύπο του οχήματος και στην περιβαλλοντική απόδοσή του, όπως είναι η φιλική προς το περιβάλλον ενέργεια και τα ηλεκτρικά λεωφορεία,
β) στη συχνότητα των εκτελουμένων δρομολογίων, με χρονική κατανομή ανά ημέρα της εβδομάδας, λαμβανομένων υπόψη των αργιών, τοπικών εορτών και συνηθειών, καθώς και των εποχών του έτους, στον βαθμό που οι ως άνω παράμετροι διαφοροποιούν το πρόγραμμα των απαιτούμενων ελαχίστων δρομολογίων,
γ) στις εγκαταστάσεις εξυπηρέτησης επιβατών,
δ) στην οργάνωση, στελέχωση και εμπειρία στην εκτέλεση τακτικών αστικών και υπεραστικών οδικών επιβατικών μεταφορών,
ε) στους χώρους εξυπηρέτησης λεωφορείων, δηλαδή στα αμαξοστάσια, και
στ) στα απαιτούμενα συστήματα τηλεματικής, έκδοσης εισιτηρίων και πληροφόρησης επιβατών.
8. Οι προκηρύξεις συνοδεύονται από πρότυπα συμβατικά τεύχη, στα οποία περιγράφονται αναλυτικά οι βασικές συμβατικές υποχρεώσεις των αναδόχων.
Άρθρο 15: Καθορισμός ανώτατου ορίου χρέωσης επιβατών και αποσκευών
1. Το ποσό της ανώτατης επιτρεπόμενης χρέωσης των επιβατών και προκειμένου για υπεραστικές μεταφορές, το ανώτατο επιτρεπόμενο βάρος αποσκευών επιβατών χωρίς κόμιστρο, το ανώτατο επιτρεπόμενο κόμιστρο επιβατών για αποσκευές πέραν του μέγιστου επιτρεπόμενου βάρους χωρίς κόμιστρο, καθώς και το ανώτατο επιτρεπόμενο κόμιστρο για ασυνόδευτα δέματα, καθορίζονται στις προκηρύξεις.
2. Για τον καθορισμό του ανώτατου ορίου χρέωσης, η αρμόδια αρχή λαμβάνει υπόψη:
α) το υπολογιζόμενο συνολικό κόστος του φορέα εκτέλεσης της απαιτούμενης ελάχιστης δημόσιας υπηρεσίας οδικών τακτικών υπεραστικών και αστικών μεταφορών, με βάση τον σχεδιασμό, τον προγραμματισμό και την προβλεπόμενη επιβατική κίνηση, και
β) το εύλογο κέρδος της επιχείρησης του φορέα εκτέλεσης των απαιτούμενων υπηρεσιών μεταφοράς επιβατών, όπως αυτό προσδιορίζεται στην παρ. 6 του Παραρτήματος του Κανονισμού (ΕΚ) 1370/2007.
3. Για τον υπολογισμό του συνολικού κόστους λειτουργίας του φορέα λαμβάνονται υπόψη ιδίως το κόστος κίνησης των αναγκαίων οχημάτων, οι αμοιβές του προσωπικού, οι αμοιβές τρίτων, το κόστος διοίκησης της επιχείρησης του αναδόχου για το συγκεκριμένο έργο, οι αποσβέσεις, οι γενικές δαπάνες εκμετάλλευσης, το κόστος συντήρησης και επισκευών και διάφορες δαπάνες που συνδέονται με την εκτέλεση του έργου.
Άρθρο 17: Προϋποθέσεις συμμετοχής στον διαγωνισμό
1. Στους διαγωνισμούς μπορούν να συμμετέχουν επιχειρήσεις που εκτελούν οδικές μεταφορές επιβατών, σύμφωνα με τον Κανονισμό (ΕΚ) 1071/2009, είτε αυτόνομα είτε σε κοινοπραξίες.
2. Οι διαγωνιζόμενοι, κατά την ημερομηνία διενέργειας των διαγωνιστικών διαδικασιών:
α) είτε διαθέτουν τον απαιτούμενο αριθμό λεωφορείων, υπεραστικού ή αστικού ή ημιαστικού τύπου και τις απαιτούμενες εγκαταστάσεις εξυπηρέτησης, συμπεριλαμβανομένων των αμαξοστασίων,
β) είτε παρέχουν εγγυήσεις, με τις οποίες διασφαλίζεται ότι θα πληρούται η περ. α’, κατά την ημερομηνία υπογραφής της σύμβασης.
Επίσης, κατά την ημερομηνία διενέργειας των διαγωνιστικών διαδικασιών, διαθέτουν την απαιτούμενη στελέχωση, την εμπειρία στην εκτέλεση των υπεραστικών και αστικών οδικών επιβατικών μεταφορών, την οργάνωση, συστήματα τηλεματικής και ενιαίας πληροφόρησης και ενιαίας έκδοσης εισιτηρίων, όπως καθορίζονται στις προκηρύξεις των διαγωνιστικών διαδικασιών, σύμφωνα με το άρθρο 4 του Κανονισμού (ΕΚ) 1370/2007.
